Ψυχοσωματικά προβλήματα: Όταν η ψυχή πονάει, το σώμα… μιλάει

Συνέντευξη της ψυχολόγου – ψυχοθεραπεύτριας Βασιλικής Κ. Μαργέτη στο μηνιαίο περιοδικό LIFE POSTITIVE (www.lifepositive.gr)

Τελευταία, όλο και περισσότεροι είναι εκείνοι που καταλήγουν στον γιατρό τους, εξαιτίας κάποιας ενόχλησης, για να πάρουν την απάντηση, μετά από σειρά εξετάσεων, πως πρόκειται για κάτι …ψυχολογικό! Τι είναι αυτό που προκαλεί τόσο έντονα σωματικά συμπτώματα; Πιθανότατα είναι τα δεκάδες ερωτήματα που το μυαλό αδυνατεί να απαντήσει….

Πόσες φορές, έχουμε νιώσει έναν κόμπο στο λαιμό, όταν δεν μπορούμε να εκφράσουμε κάτι που μας απασχολεί έντονα; Η Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια, κυρία Βασιλική Κ. Μαργέτη, εξηγεί πως το σώμα μας, επηρεάζεται από το τι νιώθουμε και σκεφτόμαστε και πως όταν η ψυχή πονά, αλλά το στόμα σιωπά, το σώμα μας αναλαμβάνει να μας δείξει ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά…

Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, το σώμα μας… μιλάει! Κάποιες φορές περισσότερο, άλλες λιγότερο, αλλά πάντα για τον ίδιο λόγο. Θέλει να μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε τι το ενοχλεί και τι το ευχαριστεί. Το ακούμε όμως;

Δυστυχώς όχι τόσο συχνά. Αν το ακούγαμε, ο πόνος στην κοιλιά, η δύσπνοια, το τρέμουλο και η ταχυκαρδία που αντιμετωπίζουν πολλά άτομα στην καθημερινότητά τους θα είχαν εξαφανιστεί. Σωματικά συμπτώματα που μας κάνουν την ζωή δύσκολη, που επιμένουν με την ίδια ένταση, παρόλο που όλες οι εξετάσεις έχουν βγει “καθαρές”. Τότε, πολύ εύλογα αναρωτιόμαστε το εξής: Αφού κανένα παθολογικό αίτιο δεν ευθύνεται για την κατάστασή μου, γιατί «πονάω»; Η απάντηση κρύβεται στο μπαούλο των συναισθημάτων μας. Τα συναισθήματά μας επηρεάζουν κάθε κύτταρο του σώματός μας και όχι μόνο τις σκέψεις και τη διάθεσή μας. Αναλόγως με το αν τα συναισθήματά μας είναι θετικά ή αρνητικά, επηρεάζουν όλη τη χημεία του σώματός μας, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση ή την αποδυνάμωση της υγείας μας. Καθώς λοιπόν το σώμα μας επηρεάζεται, αρχίζει να μας δίνει κάποια σωματικά συμπτώματα, αρχίζει δηλαδή να μας μιλάει.

Ο κόσμος των ψυχοσωματικών

Η παραπάνω κατάσταση αναφέρεται συχνά με τον όρο «ψυχοσωματικά». «Ψυχοσωματικά ονομάζονται τα σωματικά συμπτώματα που δεν οφείλονται σε κάποια οργανική ή παθολογική αιτία, η ένταση όμως και ο τρόπος που εκδηλώνονται, είναι παρόμοια με τη φύση των συμπτωμάτων που προκαλούνται από μια βιολογική ασθένεια. Τα ψυχοσωματικά αποτελούν ένα μέσο έκφρασης των καταπιεσμένων δυσάρεστων συναισθημάτων και των ψυχολογικών συγκρούσεων/αδιεξόδων του ατόμου, μέσα από το σώμα», εξηγεί η ψυχολόγος κυρία Βασιλική Μαργέτη. Μια περίπτωση τέτοιων συγκρούσεων, σχετίζεται με όσα θέλει να κάνει κάποιος, αλλά δεν μπορεί ή δεν πρέπει. Σαν συνέπεια, νιώθει μεγάλη καταπίεση, άγχος και στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τη θέλησή του, την καταπνίγει, την «ξεχνάει», ή πείθει τον εαυτό του πως την έχει ξεπεράσει. Τότε, το σωματικό σύμπτωμα χτυπάει σαν ξεχασμένο ξυπνητήρι, προκειμένου να μας αφυπνίσει. Όσο και να καταπιέσουμε τα συναισθήματά μας, είναι μαθηματικά βέβαιο πως αυτά θα βρουν την έξοδο κινδύνου, όσο επώδυνη και αν είναι αυτή για τον οργανισμό μας. Το μυαλό ξεχνάει, το σώμα ποτέ…

Σε κάθε περίπτωση, είναι πολύ σημαντικό να διερευνάται το αίτιο έκλυσης αυτών των συμπτωμάτων, με τη βοήθεια του ιατρού, ώστε να αποκλειστεί η πιθανότητα κάποιας ασθένειας.

Αύξηση της συχνότητας

Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί αύξηση στα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Ποιος είναι ο λόγος; Η ειδικός εξηγεί ότι «τα αίτια για την εμφάνιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είναι, όπως στις περισσότερες ψυχικές ασθένειες, πολυπαραγοντικά. Αυτό σημαίνει ότι συμβάλλουν περισσότεροι από ένας παράγοντες στη γέννηση και στη συντήρησή τους. Το άγχος εκτιμάται ότι αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς παράγοντες που πυροδοτούν τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, διότι επηρεάζει σημαντικά το κεντρικό νευρικό σύστημα, το ταλαιπωρεί, στέλνοντας άσκοπα «σήματα συναγερμού» και απορρυθμίζει τις βιολογικές λειτουργίες του σώματος, με αποτέλεσμα το άτομο να δυσλειτουργεί. Συμπερασματικά, αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου μέσα στην περίοδο της «πολυμορφικής» κρίσης (αξιών, θεσμών, οικονομίας), θα διαπιστώσει ότι υπάρχει μια πληθώρα αγχογόνων ερεθισμάτων, π.χ. η ανεργία ή η αίσθηση της ξαφνικής απώλειας που το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει, το γεγονός ότι το άτομο αρκετές φορές επενδύει τα μέγιστα, για να πετύχει τα ελάχιστα. Οι συνθήκες αυτές, αφενός αυξάνουν το άγχος για επιβίωση, αφετέρου καλλιεργούν συναισθήματα ματαίωσης, απαξίας, θλίψης και απογοήτευσης».

Ακούγοντας το σώμα μας…

Κάθε εξωτερικό ερέθισμα μας δημιουργεί συναισθήματα. Συναισθήματα, που δεν είναι πάντα ευχάριστα. Μάλιστα, όσο πιο δυσάρεστα είναι, τόσο προσπαθούμε να τα απωθήσουμε. Τι ακριβώς απωθούμε όμως; Ένα κομμάτι του εαυτού μας; Γιατί το σώμα μας προσπαθεί να μας θυμίσει πράγματα που θέλουμε να ξεχάσουμε; Σύμφωνα με την κυρία Μαργέτη, η σχέση σώματος και ψυχής, που μελετάται από τους φιλοσόφους, μέχρι και τους σύγχρονους ερευνητές, είναι μια σχέση αλληλεπίδρασης. Αυτό φαίνεται στις περιπτώσεις όπου το σώμα νοσεί από μια βιολογική ασθένεια και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η ψυχολογία (διάθεση – συναισθήματα) να επηρεάζεται αρνητικά. Ισχύει ωστόσο και το αντίστροφο! Θα πρέπει λοιπόν να δούμε τα ψυχοσωματικά συμπτώματα ως τη φωνή της ψυχής μας, η οποία εξωτερικεύεται μέσα από το σώμα, μιας και δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Στην περίπτωση που το άτομο δεν συμπεριφέρεται προληπτικά και αναβάλλει την επίλυση των ψυχολογικών του δυσκολιών, η ψυχή χρησιμοποιεί τα ψυχοσωματικά συμπτώματα σαν «υπενθύμιση» για κάτι που έχει μείνει πίσω και χρειάζεται να αλλάξει ή να διορθωθεί. «Άλλες φορές, το σύμπτωμα αποτελεί μια αντίδραση σε μια κακώς κείμενη ή/και απειλητική συνθήκη. Για παράδειγμα, ο εμετός ή ο πόνος στην κοιλιά ενός παιδιού κάθε πρωί πριν πάει στο σχολείο, είναι μια αντίδραση στον φόβο για τη δασκάλα ή στην κοροϊδία των συμμαθητών του ή στο γεγονός ότι δεν έχει προετοιμαστεί επαρκώς».

Ο πόνος δεν είναι τυχαίος

Κάποιοι άνθρωποι υποφέρουν από σπαστική κολίτιδα, άλλοι από πονοκεφάλους, άλλοι από κρίσεις πανικού. Η ψυχολόγος σημειώνει ότι «το όργανο ή το σύστημα του σώματος, στο οποίο εκδηλώνονται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι συχνά αυτό στο οποίο το άτομο έχει μια ευαισθησία. Είναι πολύ πιθανό να υπάρχει ένας κληρονομικός παράγοντας που να εξηγεί την ευαλωτότητα του συγκεκριμένου σημείου του σώματος. Για παράδειγμα, η σπαστική κολίτιδα ή οι πόνοι στο στομάχι ως αποτέλεσμα του άγχους, είναι πιθανό να είναι συμπτώματα που να μοιράζονται συγγενικά πρόσωπα (π.χ. μητέρα και κόρη)».

Ψυχική ισορροπία για καλύτερη υγεία

Η ψυχή και το σώμα αποτελούν ένα ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Όταν πάσχει το ένα, μοιραία συμπαρασύρει και το άλλο, γι’ αυτό και έχει πολύ μεγάλη σημασία η αναζήτηση της ισορροπίας. Σύμφωνα με την κυρία Μαργέτη, «η ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητη, πριν ακόμη το άτομο εμφανίσει έκπτωση στη λειτουργικότητά του. Με τη βοήθεια του θεραπευτή:

• Θα πρέπει να παρατηρήσει προσεκτικά την καθημερινότητά του και τα θέματα που τον απασχολούν ή τον δυσκολεύουν περισσότερο
• Να ελέγξει τις προσωπικές του αντοχές σε στρεσογόνους παράγοντες.
• Να εντοπίσει τις αιτίες που πυροδοτούν το στρες του.
• Να ακολουθήσει ένα Πρόγραμμα Διαχείρισης Στρες, που θα ανταποκρίνεται στις δικές του προσωπικές ανάγκες».

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο στην αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών προβλημάτων, ενώ ταυτόχρονα ανοίγει τον δρόμο για τη βελτίωση της ψυχικής, σωματικής και πνευματικής υγείας ενός ατόμου.

Συνοψίζοντας, είναι σημαντικό να μην αγνοείτε τα σημάδια που το σώμα σας δείχνει, γιατί το μόνο που καταφέρνετε με αυτόν τον τρόπο είναι να αφήνετε την αιτία που έχει δημιουργήσει τον πόνο να δυναμώνει και να συνεχίζει να δρα ύπουλα εις βάρος του εαυτού σας…

Πού «χτυπούν» τα ψυχοσωματικά;

• Στο καρδιαγγειακό σύστημα (ταχυκαρδία, τσιμπήματα στο στήθος, φτερουγίσματα στην καρδιά)
• Στο πεπτικό σύστημα (σφίξιμο στο στομάχι, σπαστική κολίτιδα, αναγωγές του γαστρικού περιεχομένου, καούρα, σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου)
• Στη σεξουαλική λειτουργία (δυσκολία στύσης, δυσπαρευνία,  ανοργασμικότητα)
• Στις διατροφικές συμπεριφορές (ανορεξία, αυξημένη όρεξη, βουλιμία)
• Στο μυοσκελετικό σύστημα (οσφυαλγία)
• Στο αναπνευστικό σύστημα (ταχύπνοια, δύσπνοια)
• Στο ενδοκρινολογικό και νευρικό σύστημα
• Διάφορες δερματολογικές παθήσεις (έκζεμα, τριχοφάγος, λεύκη)